E-Gümrük Kapsamında Türkiye’nin Kara Sınır Kapılarının Lojistik Aşamasında İncelenmesi Yıl 2021

Ümmühan DAŞTAN* İNCELEME E-Gümrük Kapsamında Türkiye’nin Kara Sınır Kapılarının Lojistik Aşamasında İncelenmesi** Özet Gümrük işlemlerinde yeni sistemin benimsenmesi, dünyaya uyumlu hale getirilmesi, kolaylaştırılması, işlem sürelerinin azaltılmasıyla birlikte işlemlerin 7/24 gerçekleştirilebilecek hale gelmesi elektronik gümrük sistemi

E-G__mr__k Kapsam__nda T__rkiye___nin Kara S__n__r Kap__lar__n__n Lojistik A__amas__nda __.

dosyasını indir • 277KB

nin yaygın kullanımıyla oldukça önem kazanmaya başlamıştır. Gerçekleştirilmiş olan bu çalışmada elektronik gümrük sisteminin yaygın kullanılmasıyla ticarette olan artışı göstermek hedeflenmiştir. Çalışma kapsamında asıl amaç, elektronik gümrük ile kara kapılarında gerçekleşen giriş çıkışların sayılarındaki değişimler bir arada incelenerek belirlenmesidir. Bu çerçevede çalışmanın yöntemi olarak, kara kapılarına ait son beş yılın verileri incelenmiştir. İncelenmeler sonucunda, yaşanan değişimlere bağlı kalarak insanların yeni elektronik sisteme daha kolay adapte olabildikleri sonucuna varılmıştır. Böylelikle insanlar yaşanabilecek sorunları azaltarak ve sisteme güvenerek işlemlerini gerçekleştirebilmektedir. Bu durumda gerçekleşen iyileşme ile lojistik aşamasında da oldukça iyi düzeyde iyileşmeler meydana gelmektedir. Anahtar Kelimeler: Uluslararası Ticaret ve Finans, Ticaret Politikası, Uluslararası Ticaret, E-Ticaret. JEL Sınıflama Kodları: B27, F13, F23, L81 Abstract With the adoption of the new system in customs procedures, making it compatible with the world, facilitating it and reducing the processing times, the fact that transactions can be carried out 24/7 has started to gain im-portance with the widespread use of the electronic customs system. This study, it is aimed to show the increase in trade with the widespread use of the electronic customs system. Within the scope of the study, the main pur-pose is to determine the changes in the number of entries and exits realized at the electronic customs and land gates by examining them together. In this context, as the method of the study, the data of the last five years of the land gates were examined. As a result of the examinations, it has been concluded that people can adapt to the new electronic system more easily by adhering to the changes experienced. In this way, people can perform their transactions by reducing the problems that may occur and trusting the system. In this case, with the improve-ment realized, quite good improvements occur in the logistics phase as well. Keywords: International Trade and Finance, Trade Policy, International Business, e-Commerce. JEL Codes: B27, F13, F23, L81 Investigation of Turkey’s Land Border Gates in the Logistics Stage within the Scope of E-Customs Gümrük Ticaret Dergisi • Haziran 2021 • 8(24) • 55-65 Başvuru | 22 Mayıs 2021 Kabul | 13 Haziran 2021 * İstanbul Ticaret Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Lojistik Yönetimi Yüksek Lisans Öğrencisi, ummu-handastan80@gmail.com ** Bu araştırma makalesi E-Gümrük Kullanımının Gümrük İdarilerinin etkinliği ve Gümrük İşlemlerinin Etkinliği Üzerindeki Etkisi adlı tez çalışmasından türetilmiştir. 56 Sayı:24 Yıl:2021 1. Giriş Ticaret kelimesi, İngilizce “trade” anlamına gelen, kökeni Anglo Sakson sözcüğü “trada”ya kadar uzanmaktadır. İlk zamanlarında “foot step” anlamına gelen yani Türkçe karşılığı adım olan “trada” üzerine yüklenen anlamlar bakımdan zamanla “trade” olarak değişerek, alım satım faaliyetlerini kapsayan anlamında kullanılmaya başlamıştır. Böylelikle Türkçeye “ticaret” olarak geçmiştir (Bucaklı, 2007:3). Geçmişten günümüze kadar olan tüm ürün ve hizmetin, alımını ve satımını içeren ekonomik faaliyete ticaret denmektedir. Ticaretin tarihi incelendiğinde, insanların birbiri ile iletişim kurabildikleri döneme kadar indirgenebildiği gibi ekonomiden de bir o kadar eskiye dayanmaktadır. Ekonomi, 17.yy’da ortaya çıkarılmış olan, bir ürünün ya da hizmetin üretim süreci başta olmak üzere dağıtım ve nihai tüketiciye ulaşıp tüketim sürecini de inceleyen bir kavramdır (Bozkurt, 2002:155). Ticaretin başlangıcından bu zamana kadar, dönem şartlarına bağlı kalınarak birçok yöntem ve prosedür uygulanmıştır. Dünyada ticaretin gelişmesi, teknolojik gelişmelerle birlikte paralel giderek dünya ekonomisinde köklü değişikliklerle büyümeyi sağlamıştır. Günümüz Türkiye’sinde ise teknolojinin artmasıyla birlikte, her şeyin elektronik ortamda gerçekleşmesiyle elektronik ticaret yaygınlaşmaya başlamıştır (Altınok vd., 2003:5). Günümüz teknolojisi ile artan internet kullanımı, web sitelerinin aktif kullanımıyla artması ve buna bağlı kalarak sanal ortamda yapılan reklamlar elektronik ticaretin artışını hızlandırmak birlikte oldukça geniş bir yelpazeye yaymıştır. Elektronik ticaretin, uygulama alanlarının bu denli yaygınlaşması ve bu alanda yapılan ticarette gelen gelirin artması ülkelerin başta ekonomik alanlarında olmak üzere sosyal ve idari alanlarında da önemli etkilerde değişiklikleri, düzenlemeleri ve güvenlik adına oluşturulan önlemleri meydana getirmiştir. Ayrıca her geçen gün yapılan düzenlemeler ve oluşturulan önlemlerde düzenlemeler gerçekleşmektedir. Ancak elektronik ticaret, dünyada oldukça yaygın olan geleneksel ticaret algısından çıkarıp insanları yeni ekonomiye geçmelerini hızlı bir şekilde sağlamaktadır. Oluşturulan elektronik ticaret, yeni girişimcileri ve girişimciliği doğrudan etkilemiş olup onlara yeni iş alanları ve fırsatlar oluşturmaktadır (Türen vd., 2011:50; Marangoz, 2011:182). Ticaret Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre, E-ticaret Bilgi Platformu’nda (ETBİS) E-ticaret Akademisi’ni 24 bin 154 kişi kullanmıştır. Buna ek olarak E-ticaret Danışman’ını 6 bin 485 kişi kullanmış olup toplamda 230 bin 424 kişi olduğu açıklandı. Ayrıca aylara göre bakıldığında ise nisan ayında 39 bin 980 kişi olurken, temmuz ayında ise 64 bin 602 kişi olarak belirtilmiştir. Bununla birlikte, kullanıcıların yaş aralığı incelendiğinde ise 25-34 yaşları arasındaki kişiler %37,5’lik bir oranı oluştururken, yaş aralıkları 35-44 ve 18- 24 yaş arasındaki kişilerin oluşturduğu ortaya çıkmıştır. Yapılan açıklamanın devamında ise, 2020 yılının ilk yarısında e-ticaret hacmi toplam 91,7 milyar TL olduğu ancak bunun 91 milyar TL’si yurt içi harcamaları kapsadığı açıklanmıştır. Son olarak yapılan açıklamada Türkiye’nin e-ticaret boyutu 2020 yılında %64 artış göstermiş olduğu açıklanmıştır (Ulukan, 2020). Uluslararası ticarette ürünün tabi olduğu prosedürler ve uygulamalar ticaretin önünde oldukça büyük engeller olmasına sebep olmaktadır. Gümrük idarelerinde uygulanan prosedür ve belge kontrolü kısacası uluslararası ürün gönderimi emek ve zaman açısından oldukça maliyetli bir durum halindedir. Günümüzde kullanılan e-ticaret ile gümrük işlemlerinin de kolaylaştırılması ve elektronik sisteme geçirilmesi için kullanılan e-gümrük uygulaması ile ticarette kolaylaştırma, maliyetlerin düşürülmesi, rakipler arasında rekabetin arttırılması hedeflenmiştir (Dereli, 2014: 252). Gerçekleştirilmiş olan bu çalışmada, ilk olarak Türkiye’deki e-gümrük uygulamalarına, e-gümrük kullanımını etkileyen faktörler ve engellerden 57 GÜMRÜK Ümmühan DAŞTAN E-Gümrük Kapsamında Türkiye’nin Kara Sınır Kapılarının Lojistik Aşamasında İncelenmesi bahsedilmiştir. Buna ek olarak Türkiye’nin kara sınır kapıları istatistiklerinden bahsedilmiştir. Bu çalışmanın amacı Türkiye’deki kara sınır kapılarından giriş çıkış yapan araçların, elektronik gümrük sistemine geçişinden sonra artmış olduğunu ve böylelikle elektronik gümrük sisteminin kullanımını etkileyen faktörler ve engellerin belirlenmesi hedeflemiştir. Çalışma kapsamında kullanılan veriler Ticaret Bakanlığı’nın web sitesinden alınmıştır. 2. Literatür İncelemesi Günümüz teknolojisinin artmasıyla birlikte insan hayatındaki belli başlı düzenlemelerde değişiklikler meydana gelmiştir. Bu değişiklikler arasında gümrük işlemlerinin kolaylaştırılması ve elektronik ortama taşınması gümrük alanındaki en büyük değişikliklerden biridir (Dennis ve Shepherd, 2011, s. 104). Bilgi ve iletişim teknolojisinin kullanımı ve kullananlar tarafından kabulü oldukça önem arz etmektedir. Yeni dönem teknolojilerin ve yeniliklerin beraberinde getirdiği dijitalleşme yeni uygulamalarında meydana çıkmasına neden olmuştur. Gümrük işlemlerinin dijitalleşmesiyle birlikte, e-gümrük uygulamalarıyla e-devlet kullanımı doğru orantılı bir şekilde artış göstermiştir (Al-Hujran vd., 2015:191). Böylelikle kullanıcıların e-devlet (Nzaramyimana ve Susanto, 2019:352) ile e-öğrenme ve elektronik belge uygulamaları oldukça yaygınlaşmıştır (Abdullah ve Ward, 2016:240). 2018 yılında oluşturulmuş olan dijitalleşme ile birlikte gerçekleştirebilecekleri işlemler genişletilerek işlem süreçleri kolaylaştırılması sağlanmıştır. Böylelikle elektronik gümrük işlemleriyle birlikte kullanıcılar işlemlerini günün her saati gerçekleştirmekle birlikte, yapılabilecek hatalar en az düzeye indirgenmiş, zaman ve maliyet sıkıntıları ortadan kalkmış ve uluslararası ticarette olabildiğince şeffaflık sağlanmıştır (Bozhüyük, 2020:105). 2019 yılında başlayıp dünyada etkisini gösteren Covid-19 virüs salgınından dolayı insanlar uzun sürelerce evlerine kapanmak zorunda kalmışlardır. Covid-19 virüsünün bulaşıcılığından dolayı ülkelerin aldıkları tedbirler doğrultusunda alışveriş merkezleri başta olmak üzere tüm toplu alanlar geçici süreliğine kapanması kararı alınmıştır. İnsanlar virüsten korunabilmek amacıyla, ihtiyaçlarını giderebilmek için marketlere gitmek yerine internetten alışverişler yaparak gidermekteydiler. Bu durum tüketicilere e-ticaretin ne kadar kolaylık sağladığını ve aslında çok önemli bir pazar yeri olduğunu göstermiştir (Aksoy, 2020:6). İnsanların Covid-19 virüs salgınında e-ticarete ilgi göstermesi, e-ticaretin insan hayatını kolaylaştırdığı, istedikleri ürünleri saniyeler içerisinde satın alabildiklerini, yapılan kampanyalardan ve indirimlerden daha fazla yararlanabilmeleri, kredi kartıyla kolaylıkla ödeme imkânı sunması, ürün çeşitliliğinin oldukça fazla olması ve evden çıkmadan bütün işlemlerin gerçekleştirilmesi gibi nedenler tercih edilmesini mümkün kılmaktadır. Türkiye’de gelişen teknoloji insanlara e-ticaretin yaygınlaşarak uluslararası arenada da kolaylıkla tercih edilebileceğini Covid-19 virüs salgınıyla göstermiştir (Yılmaz ve Bayram, 2020:49-52). 2.1. E-Gümrükte Kullanılan Uygulamalar Gümrükteki elektronik uygulamalar; çağı yakalamak, hatta çağın daha da önünde ilerlemek misyonuyla ivme kazanmaktadır. Gümrük müşavirliği firmalarında veya dış ticaret firmalarında çalışan veya mesleğe ilk başlayanlar doksanlı yıllardan “çarşaf beyannameyi gören kişiler olarak” şu an gelinen noktayı görmek, o zamanlar için gerçekten hayal bile edilemezken şu an umut verici bir konumdadır. Son yıllarda daha da hızlı bir ivme kazanarak devam eden dijitalleşme uygulamaları hem şirketlerin hem de gümrük idaresinin işlerini kolaylaştırmakta, hız ve ivme katarak gümrük işlemlerinin izlenebilirliğini tüm alanlarda sağlamaktadır. Ticaret Bakanlığı tarafından 20 Ağustos 2018 yılı 58 Sayı:24 Yıl:2021 itibariyle “İhracatta Kâğıtsız Beyanname” dönemi başladı. İhracat beyannamesi sadece elektronik ortamda imzalanarak gümrük idaresine iletilmesi gerektiğinden halihazırda veri giriş salonlarında yapılmakta olan işlemler Ticaret Bakanlığının web sayfasından e-imza kullanılarak yapılabilmektedir. “Kağıtsız Gümrük İşlemleri Projesi” kapsamında antrepo beyannamesi eklerinin de elektronik ortama alınması ve işlemlerin kağıtsız ortamda yürütülmesi hedeflenmektedir. Bu kapsamda antrepo beyannamesi için Ankara Gümrük Müdürlüğünde pilot uygulamaya başlanmış olup, 29.03.2021 tarihinden itibaren uygulamanın belirlenen diğer gümrük idarelerinden yaygınlaştırılması, ilerleyen zaman içinde ithalat beyannamesinin elektronik ortama taşınması planlanmaktadır. E-gümrük uygulamaları ile ülkemiz genelinde farkındalık yaratılmaya çalışılarak kâğıt tasarrufu konusunda önemli bir adım atılmış oldu. Ayrıca gümrük işlemlerinin dijitalleşmesi ile birlikte maliyetlerde de düşüş sağlayacağı öngörülmektedir. Diğer yandan, dış ticaret işlemlerinin en önemli maliyet kalemlerinden birisi olarak, en hissedilir avantajın ise, şüphesiz “zaman kazanımı” olduğu söylenebilir. Aynı zamanda e-uygulamaları sadece ihracat beyannamesinin ortadan kalkması olarak değerlendirmemek gerekiyor. Şöyle ki; ihracat beyannamesine ekli belgeler, gümrük işlemlerinde kullanılan dilekçeler ile şirketler arasındaki tüm haberleşmeler elektronik ortama taşınıyor. Bu sayede, gümrük müşavirliği şirketlerindeki beyanname yazılım programlarını kullanarak ofis ortamında başlayan işlem ofis ortamında aynı anda da sonlandırabilmektedir. Böylelikle ihracat işlemlerinin tüm süreçleri elektronik ortamda izlenebilmekte, gümrük idaresi tarafında ise ilgili memur kendi ekranında süreci incelerken konu hakkında ilave belge talebini sistem üzerinden iletmekte ve böylece talep edilen belgeler de yine sistem üzerinden yüklenebilmektedir. Kâğıt ortamında belge ibrazı sona erdiğinden belge ve/veya sertifika beyanlarında yaşanan zaman ve maliyet kayıplarının da önüne geçilmiştir. Uluslararası ticaretin hızlı bir şekilde kolaylaştırılması alanındaki tedbirler, ticaretini uluslararası boyutunu güçlü bir şekilde genişletmeleri adına giderek daha fazla önem kazanmaktadır. Günümüzde kullanılan sanal ortamlar, uluslararası ürün alım satımında ürünler hakkında daha fazla bilgi toplamayı, ürünün doğru bir şekilde sunulmasını, alıcıya güvenli bir şekilde iletilmesini ve gümrük esnasında ürünün en düşük hata ile işlenmesini, kısacası uluslararası ticaretin basitleştirilerek kolaylaşmasını sağlamaktadır. E-gümrük uygulamalarının asıl amacı da bu şekilde tanımlanmaktadır (Milner vd., 2008:5). Türkiye’de kullanılan e-gümrük uygulamaları da aynı şekilde tüm gümrük işlemlerin de gerçekleşebilecek hataları en aza indirerek, gümrük işlemlerini daha kolaylaştırarak ve elektronik alanda kolaylıkla günün her saati gerçekleştirilmeyi hedeflemektedir. Bu doğrultuda oluşturulan uygulamalar şekildedir; BİLGE Sistemi: BİLGE sistemi (Bilgisayarlı Gümrük Etkinlikleri) yazılı olarak gerçekleştirilen gümrük beyanını, elektronik olarak yapılması gerektiğinde BİLGE sistemi kullanılmaktadır. Oluşturulan bu sistem gümrük işlemlerinin elektronik ortamda kullanılması için oluşturulan sistemin adıdır. Ürünün gümrük işlemlerinin başlamasından bitişine kadarki olan tüm işlemlerin anlık elektronik ortamda gerçekleşmesini sağlamaktadır. BİLGE sistemi sayesinde gümrük işlemleri için gerekli olan tüm belgeleri elektronik olarak doldurarak sisteme yüklenmesini sağlamaktadır (T.C. Ticaret Bakanlığı Gümrük Rehberi, 2018). Tek Pencere Sistemi: Ticaret Bakanlığı, gümrüklerde evrak kontrollerini kolaylaştıran Tek Pencere Sistemi’ni 2014/1 sayılı genelge ile 14 59 GÜMRÜK Ümmühan DAŞTAN E-Gümrük Kapsamında Türkiye’nin Kara Sınır Kapılarının Lojistik Aşamasında İncelenmesi Ocak 2014 tarihi itibariyle Şeker Kurumu izni ile hayata geçirilmiştir. Sistem, gümrük işlemleri sırasında istenen tüm belgelerin tek noktadan temin edilmesini sağlayan e-belge aşaması ile diğer kurumlara ilişkin taleplerin tek noktadan yapılmasını sağlayan e-başvuru aşamasından oluşmaktadır. Gümrük işlemlerinde yaşanan elektronik gelişmeler sonucunda dış ticaret prosedürlerinde de değişimleri beraberinde getirmiştir. Bu değişimler özel ve kamu kuruluşlarının işlem yöntemlerini ve süreçlerini etkilemiştir. Dış ticaret prosedürlerinde bazı kamu kurumları birtakım kontrolleri yaparak lisans vermektedirler. Gerçekleştirilen kontroller sonucunda elde edilen belgeler ve lisanslar, ürünün gümrük işlemleri esnasında gümrük idaresi aracılığıyla kontrolü sağlanır. Oluşturulan bu sistem, gümrük işlemleri esnasında istenilen evrakları tek bir yerden edinebilmenizi ve gümrük prosedürlerinizi tek bir yerden yapabileceğiniz başvuru üzerinden gerçekleştirmenize yardımcı olan bir sistemdir. Bu sistem sayesinde başta zaman ve kırtasiye maliyetlerinde oluşan azalma olmakla beraber gümrük işlemlerinde ithalat ve ihracat prosedürlerinde daha etkili kontrollerin gerçekleşmesini sağlamaktadır. E-belge aşamasının, hızlı bir şekilde kurumlara yaygınlaştırılması ihracat beyannamelerinin elektronik ortama aktarılmasıyla 2018 yılından sonrada devam etmiştir. (T.C. Ticaret Bakanlığı Gümrük Rehberi, 2018). NCTS (Yeni Bilgisayarlı Transit Sistemi): 2005 yılında taraf olan ülkelerde uygulanmaya başlanan, transit prosedürlerini kolaylaştırmak ve hızlandırmak için prosedürlerin elektronik ortamda gerçekleştirilmesini sağlamaktadır. Oluşturulmuş olan bu sistemin yaygınlaşmasıyla birlikte sözleşmeye taraf olan ülkelerinde kullanması zorun hale getirilirken Türkiye’de de kullanılmaktadır. Kısacası transit prosedürlerinin elektronik mesajlaşmalar ile gerçekleştirilmesidir (Orta Anadolu İhracatçı Birlikleri, 2018). Posta ve Hızlı Kargo: Elektronik ticaret çerçevesinde gerçekleştirilen ithalat ve ihracat prosedürlerinin elektronik beyanname aracılığıyla gerçekleştirildiği sistemi kapsamaktadır. Beyanname ürün gelmeden elektronik sistemde gösterilmektedir. Gerçekleştirilmiş tüm işlemler elektronik olarak kayıt altına alınmaktadır (T.C. Ticaret Bakanlığı Gümrük Rehberi, 2018). Konteyner ve Liman Takip Sistemi: Geçici ithalat rejimi çerçevesinde Türkiye’ye giriş yapmış ve Türkiye’den çıkış yapmış olan konteynerle ilgili gerekli kayıtların elektronik ortamda tutulması ve gerekli takiplerin sağlanmasını hedefleyen bir elektronik sistemdir. Liman işletmesi ile gümrük idaresi arasındaki veri alışverişini gerçekleştirmesi hedeflenmiştir (T.C. Ticaret Bakanlığı, 2019). İhracatta Dijital Gümrük Uygulaması: İhracat prosedürlerinde, beyanname sahibi kişiler tarafından e-imzalı tamamen elektronik olarak gerçekleştirilen kağıtsız işlemlerin gerektirilmesi amacıyla oluşturulmuş uygulamadır (T.C. Ticaret Bakanlığı, 2019). 2.2. E-Gümrük Kullanımını Etkileyen Faktörler ve Engeller E-gümrük işlemleri, kullanıcıların işlerini hızlandırıp bir o kadarda kolaylaştırsa da kullanıcılar yeni sisteme alışmakta ve güvenmekte zorluk çekmektedir. Bunların başında e-devlet